De droom van de burgemeester

Met de realisatie van de vernieuwde Brugstraat en Brug 15 komt een bijna twee eeuwen oude droom voor een groot deel tot werkelijkheid. Een historische terugblik door Alfons Bruekers.

In de zomer van 1821 startten in Nederweert de voorbereidingen voor de aanleg van de Zuid-Willemsvaart. De aanleg van deze rigoureuze doorsnijding van het dorp werd aanvankelijk met de nodige scepsis bekeken. De door landmeters uitgezette eindeloze rij piketpaaltjes werd door de inwoners uit burgerlijke ongehoorzaamheid regelmatig gesaboteerd. Desondanks kwam het kanaal er. De aanvankelijke scepsis sloeg om in enthousiasme over de kansenrijke situatie die het kanaal voor de plaatselijke economie werd geacht op te leveren.

Dat enthousiasme was niet in de laatste plaats de verdienste van de jonge en ambitieuze burgemeester Adriaan Vullers. Hij was op het einde van de 18de eeuw in Rotterdam geboren en was daar in zijn jeugd doordrenkt met on-Nederweertse beelden van stedenbouw, brede straten en bruggen en natuurlijk… een haven. En terwijl de graafwerkzaamheden voor het kanaal in de jaren 1823-1825 werden uitgevoerd, ontwikkelde burgemeester Vullers zijn eigen plannen. Met steun van de gemeenteraad zocht en kreeg hij draagvlak bij de gouverneur van Limburg, Rijkswaterstaat en zelfs Koning Willem I. Vullers’ droom bestond uit drie delen: een brug, een boulevard en een haven.

Brug
Aanvankelijk was het de bedoeling dat er in Nederweert slechts één kanaalbrug zou komen, en wel ter hoogte van de Winnerstraat. Vullers vocht die keuze met veel geestdrift aan. Het was volgens hem op de eerste plaats planologisch gezien een domme keuze. Reizigers van Leveroy, Ospel en Eind zouden dan een veel te grote omweg moeten maken om naar kerk en het raadhuis in Nederweert te gaan. Bovendien woonden in de omgeving van de St. Rochusmolen en St. Rochuskapel op Budschop tal van winkeliers die hun cliëntele in de dorpskern hadden en daar door het kanaal rigoureus van gescheiden werden. En tenslotte lagen de rijkswegen naar Venlo en Roermond hier vlakbij. Vullers’ redenering sneed hout en het resultaat van zijn campagne overtrof alle verwachtingen. Nederweert kreeg in 1825, na intensieve lobby, maar liefst twee bruggen. Eén kwam bij Sluis 14 en de andere bij (de oude) Sluis 15, ter hoogte van de molen en kapel van Budschop. Een smalle brug werd voldoende geacht, want wegverkeer was er nog maar weinig in die tijd. Tussen beide bruggen, ter hoogte van de Winnerstraat, kwam een veerpontje. Het eerste deel van de droom van Vullers was werkelijkheid geworden.

Boulevard
Het tweede bestanddeel in de visie van Adriaan Vullers was een mooie, brede en rechte boulevard die het dorpscentrum verbond met de nieuwe brug en Budschop. Die zou moeten leiden tot “een aanzienlijke verfraaijing aan dat gedeelte des dorps”. Tot dat moment lag daar een smal kronkelweggetje dat leidde naar de gemeentelijke wasplaats op Budschop. Door de kanaalaanleg was de wasplaats drooggevallen en had zij haar functie verloren. Vanaf het huis van gemeente-secretaris Trouwen (“Gieëne, nu het Horecaplein aan de Geenestraat) werd een brede en vrij rechte verbindingsweg aangelegd naar de brug. Van de aangrenzende grondeigenaren werden grondstrookjes onteigend. De kosten van onteigening en aanleg samen bedroegen in 1825 in totaal 228 gulden en 6 cent. Ook het tweede deel van de droom kwam uit.

Haven
In de plannen voor het kanaal was geen plaats ingeruimd voor een haven en dat was een gemiste kans in de ogen van de burgemeester. Vullers wendde zich tot de koning en pleitte voor een haven ‘tot vertoeving, lossing en lading der aankomende schepen’. Als die er zou komen, zou dat ‘den bloei en welvaart van alle ingezetenen en neringdoende lieden bevorderen’. De burgemeester als centrum-manager! De ambitie werd helaas wat getemperd; een haven was teveel gevraagd. Het Rijk wilde slechts toestemmen in een plaatselijke verbreding van het kanaal, vanaf de kanalenkruising tot aan de locatie van de latere Boerenbond. Een los- en laadwal, ‘bassin’ genaamd, dus. Het gemeentebestuur moest de extra kosten van 1195 gulden dragen en in 1827 werd het karwei voltooid. Daarmee werden alle drie de onderdelen van de droom van burgemeester Vullers realiteit.

Blijvertjes?
Hoe ging het verder. Waren het eendagsvliegen of blijvertjes, de initiatieven van burgemeester Vullers?
De brug bestaat nog steeds, al heeft zij in de loop van de jaren gedaantewisselingen ondergaan. De ophaalbrug werd omstreeks 1923 samen met de oude Sluis 15 gesloopt. De sluis werd verplaatst naar de huidige locatie op Roeven maar de brug bleef ‘Aan Vijftien’ heten. De toen geplaatste stalen nieuwe brug overleefde grote oorlogsschade in mei 1940 en bleek ook in 2013 nog steeds geschikt voor het zware moderne verkeer. Maar waar in 1825 nog bewust werd gekozen voor een smalle brug, is zij nu ruimschoots verbreed.

De Boulevard is er ook nog altijd en heet tegenwoordig Brugstraat. Maar waar de oude brug smal mocht zijn en pas in 2013 verbreed werd, ging het bij de boulevard net omgekeerd. Die was aangelegd als een brede weg, maar werd bij de reconstructie in 2013 aanzienlijk versmald en tot éenrichtingsverkeer omgebouwd.
De los- en laadwal? Grote vrachtschepen meren al decennialang niet meer aan bij de Boerenbond. Het bassin bij de Boerenbond werd gedempt en de aanlegwal werd verplaatst naar de betoncentrale van Kalle en Bakker. Daarvoor in de plaats kwam, veel later en op de andere kanaaloever, een passantenhaven voor de recreatieve pleziervaart.

Tijd ver vooruit
Het project van brug, boulevard en haven was de droom van een ambitieuze en visionaire burgemeester, Adriaan Vullers. Met zijn visie op het gebied van dorpsontwikkeling, planologie en bevordering van de lokale economie was hij zijn tijd ver vooruit. Bijna tweehonderd jaar later lijken zijn visie en plannen niets aan actualiteitswaarde ingeboet te hebben. Daarvan getuigt de officiële ingebruikname van de verbrede brug en vernieuwde Brugstraat op 23 augustus 2013. Een grote jachthaven voor de waterrecreatie en de pleziervaart, bijvoorbeeld bij de kanalenviersprong, lijkt nog steeds een brug te ver. Maar ook anno 2013 moet een mens iets hebben om van te dromen, nietwaar?

foto 1: De oude brug Aan Vijftien, met uitzicht op de windmolen en St. Rochuskapel van Budschop, omstreeks 1915. Foto’s: archief Stichting Geschiedschrijving Nederweert.

foto 2: Er waren in feite twee bruggen achter elkaar: aan de dorpzijde bevond zich de sluis met ophaalbrug, en aan de Budschopzijde een draaibrug. Ten noorden van de sluis mondde de Noordervaart uit in de Zuid-Willemsvaart.

© Alfons Bruekers