De Meister van de Moeëst 1930–1944 | Aflevering 2

‘Meister’ H.H.J. van den Heuvel werkte veertien jaar als onderwijzer in de Moost. Dat gebied was een deel van de Peel op de grens van Limburg en Brabant. Vanaf eind negentiende eeuw werd er turf gewonnen door de firma van de Griendt. Voor de kinderen van de turf-arbeiders werd een school gesticht. Het was een openbare school op het gebied van de gemeente Nederweert. Van den Heuvel heeft daar school gedaan tot hij in september 1944 ‘bevrijd’ werd door het bombardement van de Peel. 

Een relatief onbekend stuk Nederweerts onderwijsverleden in twee afleveringen geschreven door Peter van den Heuvel onder auspiciën van de Stichting Geschiedschrijving Nederweert. Deze keer de tweede en laatste aflevering.

Sollicitatie in Ospel
1937 was een heel belangrijk jaar voor de school op De Moost en wel om twee redenen. Op 14 juni liep de huurtermijn van het schoolgebouw af. Op 4 maart besloot de gemeenteraad van Nederweert de huurovereenkomst met 6 jaar te verlengen. “Aangezien deze onderwijsinrichting dient te worden behouden”. De huurprijs was f. 165 per jaar, te betalen in twee termijnen van elk f.82,50. En het gebouw mocht uitsluitend als school worden gebruikt. Maar de meister wilde wel eens wat anders. Of hij was het fietsen beu of hij had behoefte aan wat collegialiteit. Op 25 juni 1937 schreef hij een sollicitatiebrief aan de burgemeester van Nederweert “Den Edelachtb. Heer J. van Uden”. Hij schreef: “Naar aanleiding Uwer oproeping in de Limburger Koerier van 19 Juni j.l. heb ik de eer mij candidaat te stellen voor de vacante betrekking van hoofd aan de O.L. Jongensschool te Ospel”. Er werd ook een landbouwakte vereist maar die had hij niet. Was dat de reden dat hij niet benoemd werd? Zelf vond hij het niet zo erg dat hij geen landbouwcursus zou kunnen geven, want “zo zal die evenals voorheen toch wel doorgang vinden”. Hij bleef in de Moost. De ouders van de Peelkinderen waren er heel blij mee. 

De Moost en de oorlog
Aan het begin van de tweede wereldoorlog werden veel gezinnen uit Nederweert geëvacueerd naar Someren. Ook het gezin Van den Heuvel ging mee. De school in de Moost lag toen een tijdlang stil. De kinderen vonden het helemaal niet erg. Net zoals de kinderen nu wanneer hun leraren gaan staken. Ze vermaakten zich best daar in de vrije ruimte van de Peel. 

Tijdens de bezetting door de Duitsers ging alles zoveel mogelijk gewoon door. Tot in september 1944. De geallieerden kwamen vanuit België deze kant op. De Peel  werd door de Duitsers fanatiek verdedigd. Ook de Zuid Willemsvaart en de Noordervaart vormden een verdedigingslinie voor de Maas. Toen de kerktoren in Nederweert voortdurend beschoten werd besloot mijn vader met het hele gezin met zes kinderen te vluchten. Via Terium naar Vrakker in Weert. Daar werden ze liefdevol opgenomen door de familie Stals, de smid van Vrakker. Intussen waren de Amerikanen het kanaal overgestoken. De zware tankslag die zich daarna in de Peel afspeelde werd door de Amerikanen verloren. Dus de Duitse stellingen bij de Noordervaart bleven intact. De Canadezen en ook de Schotse Highlanders die vanuit Tilburg waren gekomen kregen er geen vat op. Toen besloot Montgomery zo’n 400 zware kanonnen op te stellen vanaf Sluis 13 tot bij Nederweert. De hel barste los toen die begonnen te schieten. Honderden Duitsers sneuvelden hierbij. 300 Duitsers vluchtten dwars door de Peel naar Meijel. “De dag na de beschieting ben ik met Sieben en Kluitmans poolshoogte gaan nemen in de Peel. De Moost was finaal aan puin geschoten”. Ook de school had zwaar geleden. Toen de Meister zijn schooltje terugzag sprongen hem de tranen in de ogen. Alles kapot, ook van het interieur was weinig over. Op verzoek van het gemeentebestuur maakte hij een inventarislijst op. Die spreekt voor zich. 15 Banken, 1 bord, 1 tafel met stoel, 1 kaartenstandaard, 1 kaartenkist, 1 leerplank, 1 kachel, 1 kruisbeeld, 8 wandplaten, 4 landkaarten en diverse leermiddelen. Dit zou in het kader van de wederopbouw vergoed moeten worden. Net als de schade aan het schoolgebouw. De Meister werd voor zolang te werk gesteld bij de gemeente. 

Eind van het onderwijs in de Moost
De gemeenteraad van Nederweert besloot op 25 januari 1945 de school in de Moost toch weer opnieuw open te stellen. Er werd een verzoek ingediend bij Provinciale Staten van Limburg om dit besluit te bekrachtigen. Op 6 juli 1945 werd dit door hen goedgekeurd. Intussen had de gemeente Nederweert weer een brief gestuurd naar de provincie om het besluit van 25 januari weer in te trekken. Vier redenen hadden ze nl. “Tot op heden is deze school nog niet in gebruik en is met de herstelwerkzaamheden ook nog geen begin gemaakt” (dit moest v.d.Griendt doen). De hele inventaris was vernield of gestolen. Er waren te weinig kinderen. De meeste gezinnen waren naar Someren of Ospel verhuisd. De financiële toestand van de gemeente was zo slecht dat ze zich de kosten van nieuwe aanschaf, huur en salaris niet konden veroorloven. De inspecteur kreeg deze laatste brief ook in handen. Op 14 juli 1945 schreef hij naar de gemeente dat hun brief te laat was binnengekomen. Hij wilde echter de provincie “gunstig adviseren inzake intrekking van Uw besluit van 25 Januari 1945”. En nu komt een aapje uit de mouw van de inspecteur. In 1942 was door het Rijk besloten om aan alle lagere scholen een zevende en achtste klas toe te voegen. In Ospel had de inspectie dit niet toegestaan (te weinig leerlingen?). Om dit te compenseren stelde de inspecteur voor “met ingang van 1 September 1945 over te gaan tot oprichting van een openbare school voor v.g.l.o. (voortgezet lager onderwijs) te Ospel. Het hoofd der openbare school te Moost kan dan benoemd worden tot hoofd der op te richten v.g.l.o. school te Ospel”. Uiteindelijk werd de Meister van de Moost in Ospel aangesteld als onderwijzer met meester Koppen als hoofd. Daarmee werd het hoofdstuk de Moost voorgoed gesloten. Aan Sluis 13 werd een nieuwe school gesticht.

Geraadpleegde bronnen:

1. Het archief van de gemeente Nederweert:

Nieuw Archief 1795-1939: Inv.nr.1450. Persoonsdossier onderwijzer H.H. Van den Heuvel 1937; Inv.nr.1493. Stichting lagere school in “de Moost”. 1930; Inv.nr.1494. De gemeente Nederweert en de N.V. Mij. Van den Griendt’s Landexploitatie te Griendtsveen. Nieuwste Archief 1939-1990: Inv.nr.2597. Wederopbouw in de Moost; Inv.nr.4894. Instandhouding school de Moost.

2. Frans Smits: Mijn leven in de Peel; uitg. H.V.Medelo; 1987 ISBN 9065070087.

Veel dank aan Peter Witlox, archief-ambtenaar van de gemeente Nederweert. Ook hartelijk dank aan Alfons Bruekers (Stichting Geschiedschrijving Nederweert) die me met raad en daad heeft bijgestaan. 

Peter van den Heuvel Dorplein, 29-02-2020

Sinterklaasviering op de school in de Moost. De foto is uit het begin van de jaren ’40, dus in oorlogstijd. De stand-in van Sinterklaas is Louis Rulkens en zijn assistent met het donkere gelaat is gemeente-ambtenaar Jozef Kessels. Meester van den Heuvel staat geheel links op de foto, naast zijn leerlingen. De allerkleinsten op de foto waren nog geen leerling maar wel uitgenodigd bij dit Sinterklaasfeestje. Foto: archief SGN.

Onderwijzers uit Ospel gingen in december 1946 op de foto. Van links naar rechts de meesters Körner, Peters, Koppen, Van den Heuvel (rechtsboven) en Westerveen (rechtsonder). Foto: Doospel Vreuger

Bekijk hier Aflevering 1 | De Meister van de Moeëst 1930–1944