Een potje met vet is spelen met vuur

De St.-Lambertustoren van Nederweert werd in zijn bestaan driemaal getroffen door de bliksem. Dat gebeurde in 1592, 1659 en 1831. Als hoogste punt in de verre omgeving zal de torenspits een
aantrekkelijk mikpunt voor de weergoden zijn geweest. De brand in de torenspits in 1831 liep letterlijk en figuurlijk met een sisser af; de branden van 1592 en 1659 waren echter catastrofaal.

Het parochieregister van Nederweert vermeldt in het handschrift van pastoor Andreas Driessen: “In het jaar 1592 de elfde februari tussen vier en vijf uur in de namiddag is de kerk van Nederweert door de bliksem getroffen”. Het lijkt vreemd dat er hartje winter een felle onweersbui was. Toch wordt dit bevestigd door andere bronnen. Zo schrijven de inwoners van Nederweert nog datzelfde jaar in een petitie dat hun kerktoren “in Februario Anno 1592 bij tempeest van blixem geheelick afgebrant (is)”. Ook elders wordt melding gemaakt van hevige onweersbuien en schade in diezelfde week, zoals in Maastricht en Tienen (B). De kerk van Nederweert brandde tot de grond toe af. Wat overbleef viel ten prooi aan dieven en de elementen. De nog overeind staande muren en pilaren moesten vanwege hun bouwvalligheid gesloopt worden.

Sabbats

Het rampzalige onweer op een winterse dag leidde tot het vermoeden dat er buitenaardse krachten in het spel waren geweest. Het geloof in hekserij was in die jaren diepgeworteld. Nog in diezelfde maand kwam het tot de arrestatie van de van hekserij verdachte Jenneken inde Camer uit Soerendonk. Zij werd in verband gebracht met de kerkbrand en moest zich verantwoorden voor haar toverkunsten. Het kwam niet tot een vervolging. Maar in 1595 werd zij opnieuw aangehouden, nu samen met Margriet Brijcken en haar dochter Heijlken. De drie dames werden gevangen gezet en verhoord in kasteel Cranendonck te Maarheeze. De twaalfjarige Heijlken werd uitgekleed tot op haar hemd en kreeg slagen van de roede boven op haar knieën en dijen. Zij schreeuwde het uit van de pijn en zwoer dat ze de waarheid zou spreken. Heijlken bekende samen met haar moeder en Jenneken inde Camer deel te hebben genomen aan heksensabbats in Budel, Hamont en Leende. Ze had daar op verschillende locaties seks gehad met de duivel en werd daarna steeds vliegend door de lucht naar huis gebracht. Moeder had haar dochter gebedjes geleerd om beesten te doen sterven en gewassen te bederven. Zij had die op haar beurt weer geleerd van Jenneken. Tijdens een dans had ze geleerd hoe zij onweer kon opwekken. Dat kunstje bestond eruit dat zij een kuiltje groef, daarin een soort zalf deed en vervolgens zand uit het kuiltje in de lucht wierp.

Galgenmaal
Gewapend met die opgedane kennis waren de verdachte vrouwen volgens hun ‘bekentenis’ te paard naar Nederweert gereden. Ze zaten achterop bij de duivel, die getooid was met een hoed met zwarte veer. Op een veld was een groot aantal heksen bij elkaar gekomen voor een heksensabbat. Daar werd gedanst en alle heksen hadden weer seks met de duivel. Als hoogtepunt zorgden ze voor een groot onweer waardoor de kerktoren van Nederweert in vuur en vlam werd gezet. Bij een huiszoeking werd de toverpot met grauwwit vet teruggevonden. Dat potje met vet was letterlijk en figuurlijk spelen met vuur. Op 5 juli 1595 werden de drie gevangen genomen. Zij kregen geestelijke bijstand van een pater Minderbroeder van de Biest in Weert. De laatste uren waren heel bijzonder. Heijlken trok haar rok omhoog tot boven haar middel (‘voor en achter’, zo schrijft de minutieuze notulist, ‘en zij liet alles zien wat God haar gegeven had. Het was van zulk een schunnigheid dat het schande was’). Op 6 juli werd het doodvonnis uitgesproken. Nog diezelfde dag werden Jenneken, Margriet en Heijlken op de brandstapel geëxecuteerd en werden hun lichamen verteerd door vuur en vlam.

In Nederweert begon men zich op te maken voor de herbouw van de verwoeste kerk. Door de heersende oorlogstoestand duurde het tot 1607 voordat met de wederopbouw begonnen kon worden. Het duurde nog eens vijftien jaar voordat de restauratie voltooid zou worden.

-Alfons Bruekers
Stichting Geschiedschrijving Nederweert