Een stoomboot in de Zuid-Willemsvaart bij Weert, omstreeks 1830. Illustratie (detail) van Philippe van Gulpen.
Wie wind zaait zal storm oogsten, luidt een oud gezegde. Hoe groter de molen des te meer wind, zullen sommigen daar tegenwoordig bij denken. Dat is op zich iets van alle tijden, ook in Nederweert. Neem bijvoorbeeld de eerste stoommolen in deze gemeente, in 1852. Die maakte weliswaar geen wind maar maakte wel storm los. Een verhaal van een onvoldoende uitgerijpte technische innovatie, afgewezen bezwarenmakers, bezorgde inwoners en een ambitieus gemeentebestuur. Maar dat is natuurlijk allemaal wel al heel lang geleden.
Stoomboot
De uitvinding van de stoommachine door James Watt lag aan de basis van de Industriële Revolutie. De overgang van wind naar vuur markeerde ook de overgang van traditionele nijverheid naar moderne industrie. De eerste kennismaking van de Nederweertenaren met stoom was rond 1830, toen de stoombootdienst van Maastricht naar Den Bosch dagelijks door het Nederweerter kanaal voer. ‘Zie ginds komt de stoomboot’ zou zo maar in Nederweert gezongen kunnen zijn…
Concreet plan
Eeuwenlang had Nederweert alleen maar windmolens, watermolens en rosmolens (aangedreven door een ros of paard) gekend. In 1850 probeerde houtzager Coumans om zijn windmolen te moderniseren met een stoommachine, maar dat ging om onbekende redenen niet door. Twee jaar later kwam de Nederweerter ondernemer Jan Mathijs Bruekers wél met een concreet plan voor de eerste stoommachine in Nederweert. Pal op de oever van Kanaal Zuid-Willemsvaart ter hoogte van de latere Boerenbond stichtte hij een door stoom aangedreven ‘koren-, schors-, en oliemolen’.
Tegenstem
Dat ging overigens niet bepaald van een leien dakje. Voor zo’n vernieuwende vorm van energie-opwekking was de gemeenschap nog lang niet klaar, ook al leek het maatschappelijk onontkoombaar. De gezamenlijke molenaars van Weert en Nederweert (waar zich toen in totaal 18 koren- en oliemolens bevonden) lieten een krachtige tegenstem horen. Zij richtten een tranentrekkende petitie aan het provinciebestuur. Men vond de stoommachine een bedreiging voor de werkgelegenheid en valse concurrentie, Men vreesde dat de bestaande molenaars, en ook degenen die daar afhankelijk van waren zoals transporteurs van koren en meel, brodeloos zouden worden.
Bezwarenmakers
En wat te denken van de veiligheid van de inwoners en de schippers op het kanaal? Zij protesteerden omdat de stoommolen te dicht op de kanaaloever zou staan en vanwege het explosiegevaar een bedreiging voor de omgeving en hun gezondheid vormde. Slechts een handjevol inwoners was positief over de komst van de stoommachine. Maar het gemeentebestuur was enthousiast over deze innovatie, wees de protesten van de bezwarenmakers in de procedure af en de stoommolen kwam er volgens plan. De nieuwgebouwde stoommolen van 8 PK (dat is 0,006 MW) kreeg van de Nederweertenaren al gauw de naam ‘De Vuurmolen’. Niet vanwege het vurige protest, maar verwijzend naar het vuur waarmee water tot stoom werd gekookt om vervolgens de turbine van de molen aan te drijven. Ongetwijfeld heeft deze innovatie destijds grote indruk gemaakt op de bevolking.
Onvoorziene problemen
In dezelfde tijd, om precies te zijn in 1859, kreeg de Nederweerter ondernemer Winckels vergunning om op de oevers van diezelfde Zuid-Willemsvaart een grote pannen- en plavuizenbakkerij te stichten. Aan deze keramische industrie dankt het industrieterrein ‘Pannenweg’ haar naam. ‘De Vuurmolen’ was toen niet meer in bedrijf want al binnen een decennium stopten haar activiteiten. De reden moet gezocht worden in onvoorziene technische problemen bij deze innovatieve machinerie en complicaties die bij de vergunningverlening niet waren voorzien.
Scoutingterrein
Wel staat vast dat met de komst van de stoommachine alias ‘Vuurmolen’ in Nederweert een onomkeerbaar proces van industrialisatie was ingezet. In de daarop volgende jaren werden dan ook de meeste molens in Nederweert voorzien van stoommachines zodat er ook bij windstilte kon worden gemalen. Nog later deden diesel- en electromotoren hun intrede. Hoewel de stoommolen aan het kanaal ontmanteld werd, bleef de bijbehorende woning ‘De Vuurmolen’ heten. Bij de kanaalwerkzaamheden rond 1920 werden de laatste resten van de gebouwen afgebroken en verdween ook de naam. Nu ligt dicht bij die plek het viaduct van de Randwegbrug. Binnenkort komt op precies de locatie van de ‘Vuurmolen’ van toen, het scoutingterrein van de toekomst.
Vuur
‘De Vuurmolen’ werd in 2017 de naam van het nieuwe bedrijvencentrum aan de Pannenweg. Die naam herinnert niet alleen aan de historische betekenis van deze locatie maar is ook synoniem voor het ‘vuur’ of passie van de Nederweerter ondernemers van het eerste uur. Misschien ook wel voor het vuur dat de maatschappelijke emoties bij de komst van deze innovatie zo aanwakkerde. Een ‘vuur’ dat voortleeft tot in de huidige tijd, niet alleen bij de ondernemers van dit bedrijvencentrum maar ook bij allerlei moderne varianten.
Alfons Bruekers
Stichting Geschiedschrijving Nederweert
9 Reacties
Prachtig innovatief stukje over de historie van Nederweert, ik had me al vaker afgevraagd waarom het industrieterrein
“Pannenweg” heette…nu weer wat wijzer geworden, dank Alphons, nu de stalen Asperges nog in de stelling dan is Nederweert nog weer wat historie rijker…
Hartelijk dank.
Alle gelijkenis met eigentijdse toestanden en personen berust op louter toeval en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie 😉
Met het Aspergesmonument van Hulsen gaat het overigens niet goed. Het doorstaan van de oorlog was gemakkelijker.
Blijkbaar kan het proces tot “vernieuwing” of “modernisering” ook teruggedraaid worden gezien het als paddenstoelen uit de grond schieten van stroom opwekkende windmolens, dus die bezwaarmakende molenaars krijgen achteraf toch gelijk ! “Weg met die nieuwerwetse stoommachines, die gestookt moeten worden met turf, hout en kolen en alle drie zwaar vervuilend zijn en ook nog eens geld kosten in tegenstelling tot ons product dat gebruik maakt van gratis wind !”, zouden ze geroepen kunnen hebben.En dan te bedenken dat het woord klimaatverandering nog niet eens bestond ! Dat zou nog een 150 jaar duren en hadden we het bij wind gelaten, dan was die er ook nooit gekomen, maar we wilden zo nodig sneller en beter produceren, want het draait natuurlijk altijd om MEER, SNELLER , BETER en GOEDKOPER wat tot gevolg zal hebben dat we over één, hooguit twee generaties het strand op loopafstand hebben liggen.Ook wel leuk……………………………….
Nederweert wordt schandalig anders op deze wijze!! Willen we dit eigenlijk wel?
Een verademing om jouw geschiedschrijving te mogen lezen Alphons .
Vele lezers worden meegenomen in een “rustig” en soms onbekend verleden.
Net als jouw verhalen en feiten over Nederweert in de oorlog van enige tijd geleden..
Wij wachten met grote interesse op een volgende wetenswaardigheid!
Bedankt Frans. En in feite is er niet veel nieuws onder de zon. Het enige verschil is dat de burgers sindsdien veel mondiger zijn geworden en niet meer alles voetstoots aannemen wat in een ‘Swiebertje en Bromsnor’-tijd, zelfs niet in een ‘Wethouder Hekking-tijd’, werd bepaald…
Dankjewel Alfons Bruekers, wat een mooi stukje historisch erfgoed’..
feitelijk is alles een herhaling van zetten:
van onvoldoende uitgerijpte technische innovatie, afgewezen bezwarenmakers, bezorgde inwoners over hun gezondheid en woonomgeving tot een ambitieus gemeentebestuur…
Het is precies zoals ik bij mijn inspreken 28 september jl. al aangaf: “de gemeente geeft in haar notulen over de regionale energietransitie hoog op over haar ambities: nl. het koploper zijn in de regio…”
terwijl toch echt in de omschrijving van de rijksoverheid staat: “Een gemeente voert alleen taken uit die direct van belang zijn voor haar inwoners”
In t kader van je ingezonden historische beschouwing, is het ook bijzonder triest te moeten constateren dat er in Nederweert een erfgoedcommissie bestaat die nooit om enig advies in deze is gevraagd. In ieder geval niet door de gemeenten, noch door de inititatiefnemers, noch door het ingehuurde projectburea, tbv de omgevingsvergunning windpark Ospeldijk. De gemeente heeft iedereen geloofd, toen zij in hun rapporten schreven: “Het plangebied kent geen bijzondere cutuurhistorische waarden” en: “er worden geen effecten verwacht op cultuurhistorische waarden.”
Klaarblijkelijk is ook iedereen van de gemeente vergeten dat in september 2018 de burgemeester en het college, nav vragen van de VVD het volgende stelden:
“Stokershorst is weliswaar in eigendom van particulieren, maar is voor Nederweert vanuit historisch
oogpunt uit een prachtig gebied. Een gebied waar generaties lang kennis mee hebben gemaakt.
Zo’n gebied willen we graag haar speciale positie laten behouden. De eigenaren zijn natuurlijk aan
zet. Het zou voor Nederweert heel fijn zijn als dit markante gebied haar kwaliteiten kan behouden”
Het is nu ruim 3 jaar na dato ( ook van de vergunningverlening ) toen onlangs verschillende gemeenteraadsleden te gast waren op landgoed Stokershorst en al het nog aanwezige cultuurhistorische erfgoed aanschouwden.
Ze waren diep onder de indruk, van zowel de gebouwen ter plaatse als de historische beelden van het klooster en rustoord Stokershorst. Hier rust al sinds jaar en dag deze bestemming op en is er sprake van een bijzonder stiltegebied…
De historische filmbeelden spreken voor zich https://youtu.be/6fyfgOSZOpU
En roepen op tot bezinning..
Beste Francy,
Dank voor je reactie. Ik wil even specifiek en alleen reageren op je opmerking over de betrokkenheid van de Erfgoedcommissie.
Die Erfgoedcommissie is een adviescommissie van en aan het gemeentebestuur. We moeten vaststellen dat het gemeentebestuur de Erfgoedcommissie niet heeft wensen te benutten als het gaat om de cultuurhistorie en erfgoed in relatie tot de (toen nog plannen met) windmolens van Ospeldijk.
De commissie heeft naar aanleiding van enkele andere actuele onderwerpen in Nederweert in een recente brief aan de wethouder haar zorgen uitgesproken over dat zij de laatste tijd niet benut en geïnformeerd wordt bij zaken die het Nederweerter erfgoed en de betrokkenheid van de burgers daarbij aangaan. Dit speelde (speelt) bijvoorbeeld bij het historische straatbeeld van de Kerkstraat (n.a.v. de sloop van pand Alda) en bij de onverwachte gedeeltelijke sloop en verplaatsing van de tankversperring (aspergesversterkingsmonument) in Hulsen.
Het is helaas nog niet gelukt om dit probleem dat de commissie ervaart voldoende herkenning te laten krijgen bij ons gemeentebestuur maar daar blijven we aan werken.
Groeten,
Alfons Bruekers (als vz Gemeentelijke Erfgoedcommissie)
Wellicht is het “Nederweert Anders” na de komende verkiezingen opeens duidelijk dat ze beter iets “Anders” kunnen gaan ondernemen dan ons mooie dorp te verkwanselen aan idiote oprispingen voor de vorm? Laten we daarvoor zorgen!