Men kan het nog met enige regelmaat beluisteren, het oude dialectwoord ‘batraâf’. Dat betekent zoveel als deugniet of brutale vlegel. Van de week was het nog te lezen op het huis van een jarige inwoner van Laar die Abraham had gezien. Voor de herkomst van het woord moeten we terug naar het Nederweert uit de tijd van Napoleon. En dan hebben we het niet over het recent gelanceerde historische Houts Hendrik-bier, maar over iets heel anders: de suikerbiet, jazeker. Maar dat vergt wat uitleg.
Batraâve
Het opleggen van quota en landbouwregelingen aan onze agrariërs is actueler dan ooit. Maar net zoals met zoveel ontwikkelingen die recent lijken, hebben die vaak een al veel langere voorgeschiedenis. De eerste keer dat Nederweerter landbouwers werden geconfronteerd met landbouwmaatregelen van overheidswege was bij de invoer van de aardappelbelasting in de 18e eeuw. De tweede keer was in 1812. Napoleon verordonneerde toen de verplichte teelt van suikerbieten (betteraves in het Frans). Bijna niemand liet zich daar wat aan gelegen liggen, behalve een groepje Nederweerter boeren. Het gedrag van deze brutale boeren leeft nog voort in de dialectbenaming ‘batraâve’ (=deugnieten).
Napoleon
Tot aan de Franse Tijd (ca. 1795) was de suiker die men in het huishouden gebruikte afkomstig van het raffineren van suikerriet, dat met schepen werd aangevoerd uit de koloniën. Toen grote delen van West-Europa werden bezet door de Franse troepen van Napoleon, kwam daar een einde aan. Napoleon vaardigde in 1806 Napoleon de Continentale Blokkade af. Britse schepen mochten niet langer aanleggen in Europese havens. De maatregel had tot doel om Groot-Brittannië’s economie te verzwakken.
Geraffineerd
Daarmee schoot Napoleon eigenlijk in eigen voet. Want een gevolg van de blokkade was dat de aanvoer van o.a. suikerriet stopte en dat voor allerlei exotische producten vervangers moesten worden gezocht. Voor suiker leek dat eenvoudig; ook uit bieten kon immers suiker worden geraffineerd, zo wist men al eeuwen lang. Maar er was gewoonweg niemand die suikerbieten teelde. De boeren had er geen zin in want het rendement van een akker met suikerbieten was veel lager dan dat van een akker graan.
Quotum
Daarom bepaalde Napoleon in 1812 dat alle Europese boeren verplicht suikerbieten moesten gaan telen t.b.v. de suikerproductie. De Franse provincies uit de voormalige Zuidelijke Nederlanden (waartoe ook Nederweert behoorde) kregen vanuit Parijs samen een quotum van 13.400 ha opgelegd. In Weert was men niet zo volgzaam en het bevel van Napoleon kon hen eigenlijk geen spreekwoordelijke biet schelen. Er waren daar maar drie boeren die er gevolg aan gaven,vooral omdat ze ook gemeentebestuurder waren. Geheel anders was het in Nederweert, waar burgemeester Jan Trouwen nogal Fransgezind was en er nogal wat werk van wist te maken om te scoren bij zijn superieuren.
‘Batraâve’
Burgemeester Trouwen kreeg het voor elkaar dat ruim 90 boeren uit Nederweert, Ospel, Budschop en Eind mee gingen doen met de verplichte suikerbietenregeling. Toch waren dat lang niet alle boeren uit de gemeente en dat zal wel een gevolg zijn geweest van hooglopende discussies. In het Nederweerter deel van Leveroy en op de Mildert deed geen enkele boer mee. In de lijst van deelnemers aan de suikerbietenteelt die door Trouwen werd aangelegd en die nog altijd bewaard wordt in het gemeente-archief, werden deze gedwongen deelnemers heel eufemistisch ‘vrijwilligers’ genoemd. Vanwege het Franse woord betteraves dat suikerbieten betekent, gingen zij door als de zogenaamde ‘batraâve’. Een woord dat later de betekenis kreeg van vlegels of deugnieten en dat nog steeds in het Nederweerter dialect gehoord wordt.
Peulenschil
Het ging overigens maar mondjesmaat met die ‘vrijwillige’ deelname: de meeste Nederweerter deelnemers beloofden een perceel van ongeveer 200 m2 en een enkeling om 300 m2 te zullen reserveren voor de bietenteelt. In totaal kwam de totale bijdrage aan Napoleon’s grootse plannen in de gemeente Nederweert op amper twee hectare, een peulenschil dus en in die zin was het vooral symboolpolitiek van het dorpsbestuur. Dat was elders blijkbaar ook zo, want in het gehele noordelijke deel van het Franse rijk bleef de teller in 1813 steken op een schamele 212 hectare, dus minder dan 2% van het quotum.
Beste beentje
Net zoals vaker werd ook deze maatregel ingehaald door de loop van de geschiedenis. In 1815 beleefde Napoleon zijn Waterloo en verviel de blokkade van de Europese havens. Het suikerriet uit de koloniën kon weer ongeremd worden aangevoerd en de suikerbietenteelt verdween opnieuw naar de achtergrond. Echter, onder andere door een gunstig belastingregime en het heffen van invoerrechten wist de overheid uiteindelijk de suikerbietenteelt tot overheersend te maken. Honderd jaar later werd suikerbietenteelt en overslag aan de kanalenlossing zelfs big business in Nederweert. Terugkijkend hebben de brutale Nederweerter ‘batraâve’ daarvoor in 1812 de basis gelegd.
© Stichting Geschiedschrijving Nederweert
Wilt u ook weten of wellicht uw voorvader of ver familielid behoorde bij de ‘batraâve’ en suikerbietenpioniers van Nederweert? Kijk dan in de onderstaande lijst.
De Nederweerter ‘Batraâve’ van 1812
Naam en buurtschap
- Guillaume Busers, Rosveld
- Jean Neijnens, Schoor
- Mathieu Eckers, Schoor
- Henrij Knapen, Staet
- Jean Stienen, Eijnd
- Henrij Beelen, Winnerstraet
- Jean Puijnen, Uleker
- Jean Verheijen, Bloemerstraat
- Jean Bongers, Roeven
- Theodore Jacobs, Ospel
- Jean Walkers, Kreijel
- René Lenders, Waetskamp
- Pierre Kusters, Waetskamp
- Mathieu Aerthijs, Ospel
- Guillaume Saers, Ospel
- wed. Henrij Grijmans, Kerkhof
- Mathieu Breukers, Kreijel
- Pierre Smoolenaers, Eijnd
- Corneille Thijs, Klaestraet
- Jean Vaes, Strateris
- Jean Stoutemans, Ospel
- Mathieu Konings, Klaestraet
- Mathieu Scheepers, Klaestraet
- Joseph Niessen, Waetskamp
- Joseph Smoolenaers, Waetskamp
- Guillaume van Asten, Kreijel
- Antoine op ’t Root, Kreijel
- Joseph Saesen, Kreijel
- Gabriel Bloemers, Kreijel
- wed. Pierre Stienen, Kreijel
- Guillaume Schinkels, Kreijel
- Jean Geuns, Kreijel
- wed. Henrij Walkers, Kreijel
- kinderen Henrij Trouwen, Kreijel
- Gerard Vossen, Kreijel
- Henrij Kreijelmans, Butschop
- wed. Francois Beijes, Hulsen
- Joseph Gutjens, Hulsen
- Simeon Kluijskens, Hulsen
- Roger Bongers, Eijnd
- wed. Jean Tindemans, Eijnd
- Godefroid Mackes, Eijnd
- Dilis Segers, Hulsen
- wed. Jean Smoolenaers, Hulsen
- wed. Henrij Geuns, Eijnd
- Mathieu Jacobs, Eijnd
- Henrij Hoeben, Eijnd
- Henrij Jacobs, Eijnd
- wed. Joseph Hermans, Roeven
- Mathieu Brangers, Roeven
- Gabriel van Bogget, Roeven
- Antoine van Roeij, Roeven
- Louis van Goor, Roeven
- Pierre Clephas, Roeven
- Michel Laenen, Schoor
- Gerard Geuns, Schoor
- Leonard Walkers, Schoor
- Jean Mackes, Schoor
- Theodore Laemen, Schoor
- wed. Guillaume Bloemers, Schoor
- wed. Simeon Braekmans, Roeven
- Joseph de Kok, Rosveld
- Jean Clephas, Rosveld
- Guillaume Weekers, Rosveld
- Guillaume Thijssen, Rosveld
- Henrij Aerthijs, Rosveld
- Mathieu Berkmans, Hijsterstraet
- wed. Jacques Pipels, Hijsterstraet
- Corneille Eemans, Boecket
- Jean Boonen, Boecket
- Jean Gielen, Boecket
- Theodore van Brussel, Boecket
- Mathieu Kusters, Boecket
- Henrij Janssen, Boecket
- Adrien Kursten, Boecket
- Antoine Bongers, Boecket
- Leonard Bongers, Boecket
- Jean Sipers, Boecket
- Jean Willems, Boecket
- Godefroid Deenkens, Boecket
- Simeon Smoolenaers, Boecket
- Joseph Trouwen, Herstraet
- kinderen Pierre Vaes, Strateris
- Jean Simons, Herstraet
- Guillaume Schaeps, Strateris
- wed. Guillaume Beijs, Strateris
- Jean Beijs dit Vaes, Strateris
- Henrij Kranenbroek, Strateris
- Pierre Bongers, Moessemansstraetje
- Mathieu Eemans, Kerkhof
- Antoine Beelen, Moessemansstraetje
Er zijn nog geen reacties geplaatst