We kennen allemaal het gezegde ‘de koning is dood, leve de koning’. De Erfgoedgemeenschap Nederweert kreeg vorige maand het droevige bericht dat prinses Elisabeth De Riquet de Chimay op 97-jarige leeftijd op 2 augustus 2023 op haar kasteel in Henegouwen was overleden. Zij trad in 1947 in de voetsporen van de prinsen van Chimay, die eeuwenlang over Nederweert geregeerd hebben. Haar zoon Philippe volgt haar nu op als hoofd van de adellijke familie. Dus met een knipoog kunnen we zeggen: De prinses van Nederweert is dood, lang leve de prins!
Het is dat de Franse revolutie roet in het eten heeft gegooid. Anders had Nederweert nu Philippe, de 22e prins van Caraman en Chimay, als nieuwe ‘Heer’ van Nederweert kunnen inluiden. De prins is een soort van virtuele erfgenaam van de heerschappij over de heerlijkheid Nederweert. Philippe huwde met een erfgename van InBev, het grootste bierconcern van de wereld. De niet onomstreden Belgische prins Laurent was daarbij getuige.
Chimay
Wie het woord ‘Chimay’ hoort, denkt dan misschien het eerst aan een bekend biermerk. Maar voor het land van Weert heeft de naam van de stad, kasteel en familie Chimay (in het Belgische Henegouwen) nog een heel andere betekenis. Want eeuwenlang waren de heren, prinsen en hertogen van Chimay en aanverwante families letterlijk heer en meester in Weert en Nederweert. ‘Chimay’ was een diepgeworteld begrip in onze gemeenschap. Hoewel de formele relaties van deze adellijke familie met Nederweert rond 1840 ophielden te bestaan, zijn de eeuwenlange historische banden nooit vergeten.
Overlijden
De adellijke familie bestaat nog steeds en was onlangs dus in het nieuws met het overlijdensbericht van de prinses. Elisabeth De Riquet de Chimay werd geboren in 1926 in Bordeaux en woonde vanaf haar huwelijk in 1947 met Élie de Riquet, de 20e prins van Caraman en Chimay op het voorvaderlijk kasteel van Chimay. Elisabeth was hofdame van de Belgische koningin Fabiola en schreef enkele boeken, onder meer over een prinses van Chimay. Zij onderhield jarenlang warme contacten met diverse amateurhistorici uit Weert en Nederweert. Al jaren wordt vanuit Stichting Geschiedschrijving Nederweert en de Aldenborgh Weert onderzoek gedaan in de in Chimay bewaard gebleven familie-archieven. Die bevatten namelijk een rijke en nog lang niet uitgeputte bron aan informatie over Weert en Nederweert.
Tachtigjarige Oorlog
Hoe kwam de relatie tussen onze gemeenten en de familie Chimay tot stand? Daarvoor moeten we terug naar de Tachtigjarige Oorlog. In 1568 werd Philips van Montmorency, graaf van Horne en Heer van Weert en Nederweert, samen met graaf Lamoraal van Egmont op last van de koning van Spanje in Brussel onthoofd. Met die gebeurtenis wordt het begin van de Tachtigjarige Oorlog gemarkeerd. Philips had geen kinderen en na het overlijden van zijn weduwe in 1599 gingen de heerlijkheden Weert en Nederweert over naar Sabina van Egmont. Via de familie van Egmont kwamen de heerlijkheden in 1617 in handen van de schoonfamilie, de prinsen van Chimay.
Einde aan de rol van de adel
En zo werd Alexander van Ligne-Arenberg, prins van Chimay, hertog van Croy en graaf van Beaumont, heer van Weert en Nederweert. Zijn nazaten bleven in het bezit van de heerlijkheden tot 1686, totdat de familie d’Alsace-Hénin-Liétard het voor het zeggen kreeg. Via die lijn kwam op het einde van de achttiende eeuw de aan haar verwante familie De Riquet de Caraman in beeld. Steeds als er een nieuw machthebber kwam, maakte die kennis met zijn onderdanen in de vorm van een zogenaamde ‘Blijde Inkomst’, een adellijke bezoektraditie die we in de huidige tijd nog herkennen in de vorm van Koningsdag.
Heerlijke rechten
Wat betekende het ‘Heer’ zijn eigenlijk in de praktijk? In feite betrof dit een verzameling van erfelijke rechten. Zoals het benoemen van de burgemeester en het bestuur van Weert en Nederweert, de rechtspraak (en de inkomsten daaruit), het verpachten van het vis-, jacht-, bos- en molenrecht, het benoemingsrecht van pastoors en niet te vergeten het tiendrecht (een belasting op landbouw en veeteelt). Hoewel ook het kasteel van Weert tot het bezit van de Heren behoorde, verbleven zij daar zelden of nooit. De facto werden Weert en Nederweert vanuit Brussel, Henegouwen en elders bestuurd, plaatselijk vertegenwoordigd door een rentmeester. Totdat de Franse revolutie een eind maakte aan de rol van de adel, ook in Weert en Nederweert. Hoewel de heerlijke rechten toen werden afgeschaft, bleef de familie de Riquet de Caraman een deel van hun bezittingen houden, zoals het kasteel op de Biest, delen van het Weerterbos en de watermolen en een van de twee windmolens van Budschop in Nederweert.
Blijde Inkomst
Met het overlijden van prinses Elisabeth de Chimay is een icoon uit die familie heengegaan. De erfgoedorganisaties condoleren de familie met dit grote verlies. Gelukkig wordt het historisch onderzoek in het familie-archief door de Stichting Geschiedschrijving Nederweert en de Aldenborgh Weert voortgezet.
Alfons Bruekers, Erfgoedgemeenschap Nederweert
De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vier organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh en Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert. Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals historische tradities en folklore.
Prins Philippe de Chimay, zoon van de overleden prinses. Bron: still uit youtube.
Prinses Elisabeth de Chimay (1926-2023). Bron: still uit youtube.
Het kasteel van Chimay in Henegouwen, waar de prinses op 2 augustus 2023 overleed. Foto: Wikimedia commons.
1 Reactie
Een mooi stukje geschiedschrijving en ook mooi dat al die adellijke families hun – particuliere – archieven openstellen voor historici, maar evengoed was dit een periode uit de geschiedenis die we al vele eeuwen terug aan de kant hadden moeten zetten.De adel vormde een gesloten elite waar het nauwelijks mogelijk was als buitenstaander binnen te dringen of je moest over uitzonderlijke kwaliteiten beschikken.Het was eeuwenlang “ons” (de adel) en “hun” (het gewone volk).Eeuwenlang verdeelde de adel de macht in de Staat en had het gewone volk geen inbreng.De enige manier voor iemand uit het gewone volk om “op te stijgen” was een kerkelijke carrière, want de adel had voor zo ver ik weet geen invloed op benoemingen van geestelijken.In theorie kon je het schoppen tot Paus, maar ja, geestelijken kennen – de meeste althans – het celibaat, dus je kon je titel niet overdragen aan je zoon/dochter.De adel kon dat wel ; als baby geboren worden had je al direct een titel, mits je de eerstgeborene was, want de rest stond over het algemeen met lege handen, vaak letterlijk.Wat me het meeste tegenstaat aan de Adel is dat zoveel talent en kunde buitengesloten werd, want als je niet “een van ons” was kon je het vergeten en dat alles op grond van de plaats waar je geboren werd ; in een kasteel of boerderij.Niet dat ik een republikein ben of zo, want we leven nu in de 21ste eeuw en de macht van de adel is uitgespeeld en moeten we onze huidige koning inruilen voor een – gekozen – president ? Zie je een president al een tentoonstelling openen ? Een bezoek brengen aan een universiteit die 500 jaar bestaat ? Daar komt geen mens voor en op TV wordt er ook geen aandacht aan besteed.Nee, de komst van de koning – of koningin – is een apart iets waar nog decennia over gesproken wordt en al zeker door de mensen die er bij waren.Wie weet er trouwens wie de president van Duitsland is ? Hoe heet de president van Italië ? Die van Oostenrijk ? Ik heb geen idee, maar de koning van Nederland ken ik wel en ook zijn moeder Beatrix, de vorige koningin en voor haar haar moeder, koningin Juliana en voor haar koningin Wilhelmina en voor haar Emma, die regentes was voor Wilhelmina tot haar 18de verjaardag na het overlijden van koning Willem III en toen hadden we nog de koningen Willem II en Willem I en wie kan vanaf Willem-I alle premiers/minister-presidenten van Nederland opnoemen ? Op een paar historici na waarschijnlijk niemand.