Historische tegenslag voor oude Limburgse schutterijen

Vandaag, 6 december, gaat door als de feestdag van Sint-Nicolaas. Dit jaar herdenken we echter ook dat exact 375 jaar geleden, op 6 december 1648, ten westen van Weert en Nederweert de zogenaamde ‘Slag van Sint-Nicolaasdag’ plaatsvond. Dat was een veldslag tussen Franse huursoldaten en slecht-bewapende leden van de plaatselijke schutterijen uit het gebied tussen Hasselt en Weert. Een dramatische slachting, die leidde tot een historische nederlaag voor de oude schutterijen, die nog jarenlang spraakmakend zou blijven.

Slag van Sint-Nicolaasdag

Burgemeesters
Plaats van handeling was de Donderslagheide in Meeuwen. De heerlijkheid Bocholt en Grote Brogel hoorde net als Weert en Nederweert eeuwenlang tot het gebied van de graven van Horn en hun erfopvolgers. Het waren ook de graven van Horn die in onze streken de oprichting en ontwikkeling van de schutterijen actief stimuleerden. Deze dorpsmilities waren cruciaal voor de bescherming van de boeren en burgers, en het bewaren van orde en rust in de gemeenschappen. Een verantwoordelijkheid die pas veel later in handen kwam van de burgemeester. In feite zijn de schutterijen de oudste vorm van georganiseerd verenigingsverband in onze regio.

Spuugzat
Nadat in 1648 met de Vrede van Munster een einde kwam aan de Tachtigjarige Oorlog, verbleven er in onze streken nog veel ronddolende Franse huurlingen. Zij stonden onder aanvoering van veldheer Longueville. Bij gebrek aan oorlog en door het uitblijven van soldij plunderden en beroofden zij de omringende plattelandsbevolking. Die werd het op een gegeven moment spuugzat en kwam in het geweer. De gezamenlijke schutterijen van het gebied dat we tegenwoordig de beide Limburgen noemen, beraamden een aanslag op het legerkampement van de Fransen. Maar dat liep verkeerd af, want de schutterijen waren natuurlijk niet bekwaam te vechten tegen een geoefende legermacht ook al waren ze met 1600 in getal.

Oud-Limburgs Schuttersfeest
Het kwam tot een slachting waarbij volgens betrouwbare bronnen 367 schutters werden gedood en 294 gewond raakten. Niet bepaald wat je noemt een harmonieus Oud-Limburgs schuttersfeest. Ooggetuigen beschreven de gruwelijke verminking van de neergeschoten schutters en hun afgehouwen ledematen. De slag op de Donderslagheide uit 1648 maakte grote indruk in de regio en wordt overigens nog steeds elke jaar met veel publiciteit en aandacht herdacht.

Vrije schootsvelden
Een ander schutterstreffen dichter bij huis, in 1745, was een stuk minder gewelddadig maar minstens zo opzienbarend. De ‘Slag in de Laarderheide werd veroorzaakt door een uit de hand gelopen geschil. Dat ging over de inhoudelijke bemoeienis van de burgemeester met het beleid van de lokale brandstofvoorziening. Dat leidde in tot een heuse ‘veldslag’ tussen de schutterijen van Weert en Nederweert, die hun eeuwenlange historische rechten en tradities met verve verdedigden. De confrontatie vond plaats dicht op de gemeentegrens in de Laarderheide. Niet zozeer vanwege de grote en vrije schootsvelden die daar natuurlijk ‘ruimschoots’ beschikbaar zijn, maar om een andere reden. Het gebied was vooral van belang voor de schaapskuddes en de veenwinning t.b.v. de inwoners van de beide gemeenten. Dit speelde uiteraard nog in een tijd dat er nog vrijwel alleen maar walmende turf gestookt werd en duurzame alternatieven nog uitgevonden moesten worden.

Westenwind
Het conflict liep hoog op. Met veel trommelslagen, geschreeuw en schoten in de lucht gingen de schutterijen van Weert en Nederweert in de Laarderheide met elkaar in gevecht, maar zoals zo vaak liep alles met een sisser af. De onruststokers verdwenen al spoedig van het toneel en de Nederweerter schutters zullen er bij een goed glas bier ongetwijfeld nog vaak over ‘nagekaveld’ hebben. Volgens de legende is toen ook het plaatselijke gezegde ‘Regen en westenwind komen altijd uit Weert’ ontstaan.

Erfgoedgemeenschap Nederweert

De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vier organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh en Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert. Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals dialect, genealogie, historische tradities en folklore.