De bibliotheek van Nederweert heeft haar onschuld verloren

Gerard Kessels startte in de boekwinkel van BRUNA op de Lambertushof dit weekend zijn Limburgse literaire tournee met een signeersessie van zijn nieuwste boek ‘Hopeloos maar niet ernstig’. En vanwege de sloop van de oude Pinnenhof heeft het Bibliocenter Nederweert onlangs tijdelijk zijn intrek genomen in het oude Kruidvatpand aan datzelfde plein. Lambertushof lijkt wel het nieuwe literaire walhalla van Nederweert met voor elk wat wils. De voorgeschiedenis daarvan was niet hopeloos maar wel ernstig.

De Erfgoedgemeenschap Nederweert neemt u mee in een tijdreis.

Schadelijk
In 1948 ontvingen de Nederweerter lagere scholen een schrijven van het toenmalige Ministerie van Openbare Kunsten en Wetenschappen. Daarin werden zij geïnstrueerd om de verspreiding van beeldromans (strips) tegen te gaan. Die werden namelijk beschouwd als zeer schadelijk voor de jeugd. Met name de Donald Duck werd genoemd als voorbeeld van waardeloze en criminaliteit uitlokkende jeugdlectuur. De boekencensuur was nietsontziend.

Zedenloos
Een van de bekendste voorbeelden van boekencensuur in Nederweert betrof de plaatselijke schrijver Herman Maas (1877-1958). Gedurende zijn Nederweerter periode (1903-1911) was hij onderwijzer in Ospel en schreef hij drie van zijn bekendste romans: ‘Verstooteling’, ‘Goud van de Peel’ en ‘Landelijke Eenvoud’. Daarin hekelde hij de sociale wantoestanden en de onderdrukking van de kleine man. Kerk en gemeentebestuur vielen over hem heen. Zelfs tot in de Tweede Kamer werd gedebatteerd over oproerkraaier Maas, ‘de schrijver van zedenloze romans’. Vanaf de kansel werd over Maas gepreekt en verboden de pastoors van Nederweert en Ospel hun parochianen om boeken van Maas in huis te hebben, laat staan te lezen.

Martelaarschap
Niet iedereen liet zich daar wat aan gelegen. Twee collega’s van Maas in Ospel, de onderwijzers Louis Ververs en Mathieu Hermans, hadden in 1910 illegaal het boek ‘Landelijke Eenvoud’ aangeschaft. Zij wilden zich zelf een beeld kunnen vormen over hun verguisde collega. Toen Hermans zich daarover een keer per ongeluk versprak tijdens een Ospelse koorrepetitie, kreeg Ververs korte tijd later bezoek van kapelaan Theelen. Die kwam het ‘goddeloze en zedenloze’ boek met veel bombarie confisceren. “Det book van Maas, det mot ich hebbe”, had hij gebriest. De beide onderwijzers weigerden het boek echter zomaar af te geven. Maar nadat ze het gelezen hadden leverden ze hun exemplaar alsnog in op de kapelanie. “Wij hadden beiden geen aanleg voor het martelaarschap”, gaf Ververs later in zijn memoires toe.

Benedengrens
In 1953 hanteerde de Nederweerter Vincentiusbibliotheek voor de ‘veiligheid’ nog een benedengrens van 16 jaar voor boekenleners. De in dat jaar uitgegeven boekencatalogus ademt in haar assortiment ook een en al vredigheid en zoetsappigheid uit. Herman Maas schitterde natuurlijk nog steeds door afwezigheid. Hetzelfde gold voor stripboeken, die volledig taboe waren. Wél getolereerde titels, zoals ‘Voorspel’ en ‘Een meisje te koop’, waren op het randje en suggereerden vooral meer dan dat ze waarmaakten. De bibliotheekbestuurders hanteerden een strenge zelfcensuur en als basis daarvoor gold de zogenaamde ‘Index’ van het Vaticaan. Op die lijst van verboden schrijvers stonden tot 1966 niet alleen wereldberoemde schrijvers als Zola, Marx, Kant en Sartre, maar ook veel Nederlandse schrijvers zoals Walschap.

Onschuld
In 1967 werd in het nieuwe gemeenschapshuis De Pinnenhof ook een openbare bibliotheek gevestigd. Vol trots schreef het stichtingsbestuur over de nieuwe faciliteit en de duizenden prachtige boeken in haar collectie. Maar, zo benadrukte zij in hetzelfde bericht, ‘het pasverschenen “werk” (de neerbuigende aanhalingstekens waren van het zeer katholieke bibliotheekbestuur…) “Ik Jan Cremer” zul je daar terecht niet aantreffen’. Daarmee was de toon gezet. Terwijl van het anarchistische werk van Cremer wereldwijd vele honderdduizenden exemplaren over de toonbank gingen, moest Nederweert nog wennen aan schrijvers als Cremer en Wolkers, aan moderne trends als ontkerkelijking, nozems en hippies. Het zou nog wel enkele jaren duren voordat ook de bibliotheek in Nederweert haar onschuld verloor.

Goede buren
Waar in Nederweert kerk en bibliotheek jarenlang met elkaar op gespannen voet stonden, zijn zij vanaf nu goede buren op Lambertushof. Zou de volgende stap het vestigen van een boekhandel of bibliotheek in de St. Lambertuskerk kunnen zijn, naar het voorbeeld van de Dominicanerkerk in Maastricht?

Alfons Bruekers | Erfgoedgemeenschap Nederweert

De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vier organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh en Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert. Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals dialect, genealogie, historische tradities en folklore.