Zwaar teleurgestelde indieners van een petitie

Groot was de teleurstelling toen de ruim 1000 ondertekenaars van een petitie voor de aanleg van een fiets- en voetgangersbrug tussen Nederweert-dorp en Budschop, van de week nul op het rekest kregen van het gemeentebestuur. De brug werd geschrapt uit de plannen, tot teleurstelling van de ondertekenaars. Nu hoort omgaan met teleurstellingen in de geschiedenis er wel een beetje bij als het gaat om Nederweerter petities. Afgezien van een gehonoreerde petitie uit 1765 voor de aanleg van een brandkuil en eentje uit 1920 voor het ontslaan van een niet-functionerende burgemeester. Want verder ligt het oude gemeente-archief vol met breed gesteunde maar niet geslaagde uitingen van de stem van het volk. Een mooi voorbeeld daarvan gaat over de samenvoeging met Nederland.

Oppositie
Het zal menigeen ontgaan zijn, maar een maand geleden vierde Nederweert het 185-jubileum van onderdeel te zijn van Nederland. Voorheen waren wij Belgisch, nog eerder Frans en daarvoor deel van de Oostenrijkse Nederlanden. Aan de Franse periode ontlenen wij tot de dag vandaag Frans klinkende vloeken en scheldwoorden (nondemiljaar, sakkernondedju, enz.), en voornamen als Pjaer (Pierre), Guul (Guillaume) en Zjaak (Jacques). Het vooruitzicht om in 1839 toegevoegd worden aan Nederland leidde tot grote oppositie van de Nederweertenaren. Een breed ondertekende petitie, waarin de Nederweertenaren vroegen om bij België te mogen blijven, werd door de landsregering genegeerd. Anders dan dat het geval was bij de recente petitie over de nieuwe brug naar Budschop, trokken inwoners en volksvertegenwoordigers in het gemeentebestuur hier toen wél samen en unaniem in op.

Scheidingsverdrag
Toen de nieuwe staat België door de Europese grootmachten in 1831 werd afgesplitst van Nederland, werden Weert en Nederweert – geheel tegen hun zin – bij Nederland gevoegd. Op papier althans, want Koning Willem I accepteerde het scheidingsverdrag niet. Hierdoor bleef Nederweert in de praktijk nog acht jaar lang Belgisch. In 1838 kwam er een akkoord tussen de Belgische regering in Brussel en de Nederlandse regering in Den Haag. Weert en Nederweert zouden door België overgedragen worden aan Nederland. Dat was tegen het zere been van de bevolking.

Petitie
Het gemeentebestuur van Nederweert, net als dat van omliggende gemeenten, nam daarom in mei 1838 het initiatief tot een volksraadpleging of referendum. Dat gebeurde in de vorm van het verzamelen van handtekeningen onder een petitie met als stellingname: ‘Nederweert wil blijven bij Brussel (België) en zegt nee tegen Nederland’. In hedendaagse woorden: geen ‘Brexit’ maar ‘Nexit’. Maar liefst 455 gezinshoofden uit Nederweert zetten hun handtekening. Dat was een buitengewoon hoge score, vooral als men zich realiseert dat het totaal aantal gezinnen in het hele dorp ongeveer 800 bedroeg. Een groot deel van de inwoners was analfabeet en kon dus geen naam of handtekening plaatsen. Het Nederweerter referendum werd zelfs in de vorm van een gedrukt pamflet uitgegeven en vervolgens aangeboden aan de regering in Brussel.

‘Woelachtig’
Het baatte helaas niet. De Belgische regering stond onder grote druk van Engeland, Duitsland en Frankrijk. Die duldden niet dat er nog op detailniveau gesleuteld werd aan de beoogde scheiding. Het doek viel en op 19 maart 1839 kwam Nederweert definitief bij Nederland, tot zware teleurstelling van de plaatselijke bevolking. De nieuwe Nederlandse regering had weinig vertrouwen in het recalcitrante Nederweerter gemeentebestuur. Burgemeester, wethouders en raadsleden werden door Den Haag gescreend op hun capaciteiten. De burgemeester Vullers werd heel zuinigjes als ‘capabel’ geclassificeerd en kon aanblijven. Over de wethouders luidde het oordeel dat het enige positieve dat er van hen te zeggen viel was dat ze ‘netjes’ waren en zij werden – ook al bij gebrek aan beter – dus gedoogd. De raadsleden Geussens en van Nieuwenhoven, beiden smid van beroep, werden vanwege ‘hun woelachtige, eigenwijze en anti-Nederlandse houding’ gewipt. Door die Haagse interventie brak in Nederweert de spreekwoordelijke pleuris uit.

Gewelddadigheden
Op kermismaandag 14 oktober 1839 braken er onlusten uit in de Nederweerter Kerkstraat. Cafés werden belegerd door tientallen verhitte dorpsgenoten. Zij riepen leuzen als ‘Leve België, Verdomde Hollanders, Sacré non de Dieu’. Het kwam tot gewelddadigheden en de veldwachters verloren de controle. De in der haast opgeroepen marechaussees uit Weert konden pas na dreiging met hun geladen karabijnen de bevolking weer tot rust brengen. De voornaamste raddraaiers werden opgepakt en veroordeeld tot gevangenisstraffen en boetes. Hoewel daarmee het Nederweerter ‘Nexit’ definitief was gesmoord, zouden de anti-Nederlandse sentimenten nog vele jaren blijven opspelen.

Budschop-Brexit
Nu, 185 jaar later, is er opnieuw een petitie met breed draagvlak gesneuveld, over het schrappen van de kanaalbrug. De kans dat daar net als 185 jaar geleden nog opstootjes en cafébelegeringen over zullen ontstaan is nihil. Al was het alleen maar om het feit dat er in vergelijking met toen vrijwel geen café’s meer over zijn in de Kerkstraat. Het aantal ‘woelachtige raadsleden’ is ook niet meer wat het geweest is. Een Brexit van Budschop ligt niet echt voor de hand. Maar de genegeerde petitie over kanaalbrug kan in elk geval wel worden toegevoegd aan de stapel volksraadplegingen in het gemeentearchief.

Erfgoedgemeenschap Nederweert
Alfons Bruekers

De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vier organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh en Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert. Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals dialect, genealogie, historische tradities en folklore.