Nervositeit in Nederweert maar de bevrijding zit in de lucht

Het is inmiddels 5 september 1944. Nederland is nog volledig bezet door de Duitsers. Maar er zit verandering in de lucht. Het kanongebulder van de geallieerden in Belgisch Limburg is al hoorbaar en nog maar 40 km van Nederweert verwijderd. De bevolking leeft onder grote stress en het dagelijkse leven staat op zijn kop. Ook de Duitse militairen worden nerveus en groeperen zich in grote getalen in Nederweert. Alle oorlogsclichés over de Duitse bezetter ontstaan in deze week. Gevleugelde uitspraken als: ‘Gib mir mein Fahrrad zurück’ (over de Duitse fietsenroof) en ‘Do ist der Bahnhof’ (Duitsers bewust de verkeerde richting uit sturen) klinken ook in Nederweert. Het zijn spannende tijden, zal de bevrijding nog lang uitblijven?

Vizier op Nederweert, in de Tweede Wereldoorlog

Herdenken
Dit jaar herdenken we dat 85 jaar geleden de Tweede Wereldoorlog begon. En dit jaar is het 80 jaar geleden is dat Nederweert in stapjes bevrijd werd van de Duitse bezetting. De Erfgoedgemeenschap Nederweert richt daarom de komende tijd zo nu en dan het Vizier op Nederweert in oorlogstijd. We doen dat aan de hand van het dagboek van Jean Bruekers, ditmaal in de vorm van een extra lange aflevering.

Dagboek
Jean Bruekers (1923-2014), Zjang van Fons de Smeed, was de oudste zoon van hoefsmid Fons Bruekers in de Kerkstraat. Hij zat overal met zijn neus bovenop. Als 15-jarige jongeman begon hij in 1939 zijn dagboek, waarin hij tot ver in 1946 zou beschrijven wat er in Nederweert elke dag gebeurde. Hij was in september 1944 inmiddels 20 jaar en maakte al vijf jaar lang trouw elke dag notities. Hij kon toen nog niet bevroeden dat het een oorlogsdagboek zou worden. Het bleek later een belangrijk document voor de geschiedschrijving van Nederweert.

Authentiek
De teksten van Jean Bruekers, geschreven in potlood en met vulpen in tientallen schoolschriften, worden hieronder zoveel mogelijk in de originele vorm weergegeven, inclusief spelling- en stijlfouten, om het verhaal zo authentiek mogelijk te laten zijn. Enkele afkortingen zijn voluit geschreven. Namen van Duitsgezinde burgers en collaborateurs zijn afgekort.

Dagboek van 5 tot 9 september 1944

Dinsdag 5 September 1944.
De hele nacht heeft het gedreunt van de bommen. Vanmorgen om 9 uur was er een zeer zware ontploffing. De Duitsers lieten in Weert het Munitiedepot in de lucht vliegen, alles schudde om schrik van te krijgen. Het is op het ogenblik een elendig leven, om wat van te krijgen van de onzekerheid van de gebeurtenissen. Aan de brug staan de Duitsers fietsen te vorderen zij nemen ze allen in beslag ook de vaste banden. Bij Pruis Peer 2 fietsen en bij H. Lenders 1 fiets uit het huis gehaald. In Z. Limburg gevechten tussen patriotten en Duitsers. Om 11 uur kwam Hubert Vrijbuiter zeggen dat ze moesten vertrekken. Hij keek als een zieke mof.
De marechaussee heeft het koninklijk uniform weer aan. Zij hebben vanmorgen voor de kazerne een vlaggestok geplaatst. Breda door de geallieerden bezet en rukken op naar Rotterdam aldus een extra bericht uit Londen. In deze buurt trekken Duitsers door Helden en Mijel zitten kotsvol. Aanhoudend zware ontploffingen. De café’s moeten ’s avonds half 9 gesloten zijn en de mensen om half 10 binnen zijn. Als er 5 mensen op straat zijn wordt geschoten.
Wij hebben vandaag alles in de kelder gedragen. Van den D[…] kwam met een dikke rode kop door de straat en D[…] is niet meer te zien. De Duitsers hebben veel vrouwen bij zich waar zij mee getrouwd zijn. De Canadese generaal Demsey in Breda. Montgomery tot Generaal Veldmaarschalk bevordert. De Duitsers zeggen dat aan de Somme 200.000 Duitsers gesneuveld zijn en dat ze de oorlog nu moe zijn. Alleen het gedreun van de geallieerde tanks is genoeg om te vluchten.

Vanmorgen hebben de Duitsers een wagen granaten in de kanaal laten rijden en laten ontploffen. Vanmiddag is de SS man H. L[…] zwaar gepakt naar Someren gefietst. Bij J. Ketelaars aan de kanaal liggen 70 Duitsers. De soldaten van Rosveld moeten naar Liessel toe. Zij hebben nergens geen paard en kar kunnen krijgen. Gisteren morgen kwam Jan Bongers met turf van de Peel af en moest voor de Duitsers de kar afladen en meevaren en is nu nog niet terug. Om 5 uur kwamen weer 20 soldaten zwaar gepakt door de straat. Zij nemen iedereen de fietsen af of ruilen hem voor een slechtere. Op Rosveld zal de Duitse barak opgeblazen. De nazi burgemeester Bouman van Someren staat aan de brug van 15 op wacht.

Antwerpen, Leuven en Brussel bevrijd. Vanavond om 9 uur kwam een lange colonne Duitsers langs het kanaal en vroegen de weg naar Helden. Enige burgers wezen prompt de weg naar Someren. Jan Bongers vanavond om 9 uur teruggekomen. Janke Bongers heeft aan de brug een paard met tuig voor 30 gld van de Duitsers gekocht.

Woensdag 6 september 1944.
Vannacht om 12 uur zware ontploffingen. In Eindhoven alle hotels rond het station in de lucht gevlogen. Wij zaten in de kelder en alles schudde. Prins Bernhard met het Nederlandse leger in België aangekomen. Vanmorgen om de 5 minuten zware ontploffingen. In Eindhoven zijn Philips en ’t vliegveld opgeblazen. Af en toe komen mensen door de straat met grote pungels op hun rug. Deze hebben voor de Duitsers in Frankrijk gewerkt en zijn gevlucht. Op het ogenblik gaan alle mensen te voet vanwege fietsen vorderingen.

Om 3 uur kwamen 6 paarden door de straat die voor de Duitsers moeten varen. Er wordt nergens meer gewerkt en alle bedrijven liggen stil. Tussen 12 en 5 uur komen veel vliegtuigen over. Overal zware ontploffingen. De brug aan Sluis 11 opgeblazen. De hele namiddag dreunt het van ontploffingen en de grond trilt. Wat op het naderen der Engelsen wijst. De radio geeft geen berichten meer. De berichten dat de Engelsen naar Rotterdam oprukten had ten doel om het Duitse leger te misleiden wat zeer goed gelukt is.

Vandaag bij Sluis 13 en 14 de Duitsers door vliegtuigen beschoten, zij vluchten overal de huizen in. Bij C[…] waren alle (Duitse) deuren vol kogelgaten. Vandaag trokken weer enige honderden Duitse soldaten met karretjes door de straat, 2 duwden en 1 zat er op. Het waren Franse wagentjes. Gisterenavond maakten in de wolken Nederlandse vliegers rood-wit-blauwe strepen. Luik en Turnhout bevrijd. Felle gevechten aan de Nederlandse grens.

Donderdag 7 september 1944.
De hele Nacht Duitsers langs het kanaal getrokken er waren wel 1000 paarden bij. Een paard viel in een schuilgat en werd door de berijder kapotgeschoten. Aan de brug draaiden 2 auto’s te vlug af en reden in ’t kanaal. Aan brug 14 kregen enige soldaten motorpech en gooiden de zaak in het kanaal. Vannacht hebben de Duitsers bij Dirke Tjeuke het paard gestolen. Vanmorgen reed een Duitse pantserwagen 4 keer door de straat. De motorfiets is door Bongers uit het kanaal gehaald. Aanhoudend komen motorfietsen door de straat. Het Gesticht St. Joseph moet voor 50 Duitsers koken. Louis Moonen moet om 2 uur met een kar stroo aan de jongensschool zijn voor inkwartiering.
De Duitsers komen aanhouden met auto’s en laden aan de school geweren en munitie af. De distributiedienst rijkt nu de bonnen voor 2 maanden ineens uit. Er is bijna niets meer te krijgen. De geallieerde soldaten gebruiken vlammenwerpers die alles kaal branden. De Engelse zender zegt niets meer over Holland. De geallieerden over het Albertkanaal, felle gevechten bij Lanaeken. In de Antwerpse dierentuin zitten alle kooien vol NSB-ers. Vanavond moesten wij om 8 uur binnen zijn.

Vrijdag 8 september 1944.
De hele nacht weer Duitsers doorgetrokken en op Laar 2 paarden gestolen. Vele Duitsers gooien de wapens in het kanaal. In de jongensschool liggen 150 Duitsers. Vanmorgen zijn de Duitsers overal inkwartieringen gaan maken bv. Thomassen H. Spierings R. Hobus enz. Al het dode vee moet tijdelijk bij de boeren begraven worden. Aanhouden komen Engelse vliegers over. De Duitsers koken in de gemeenteslagerij. Vanmiddag jagen de auto’s door de straat en het ziet er naar uit dat de spanning toegenomen is. Alle Duitsers dragen het geweer in de handen.

Pastoor heeft 2 officieren. Er wordt gevochten bij Leopoldsbourg wordt verwoedt gevochten, dit is nog 40 km van Nederweert af. Vanmiddag reden Duitse tanks naar de Belgische grens. Prins Bernhard is op het Geallieerde Hoofdkwartier in België. Wij kunnen het geschut aan het front al horen. Vanavond kwart op 8 een zware ontploffing. Om 9 uur kwam een Duitser inkwartiering maken. Hij werdt goedkoop weggewerkt.

Zaterdag 9 september 1944.
Vannacht heeft een Duitser tot 2 uur bij Oom Jean aan de deuren gerammelt om een boomzaag. Vanmorgen om half 7 kwamen bij ons 4 Duitsers binnen om ijzeren beugels voor de bruggen te versperren. Van 9 tot 11 uur veel gevlogen en veel bommen gevallen. Hechtel in België bevrijd. Alle bruggen worden nu verspert. Tussen de leuningen wordt de wegdek vol boomstammen gelegd en met grote krammen vastgeslagen. Aan 14 zijn grote eikenbomen afgekapt. Vanmiddag kwam een Duitse autoboot door de straat. Nederweert wemelt van de Duitsers alle grote gebouwen liggen vol. Zij hebben Duitse, Nederlandse, Belgische, Poolse uniformen aan. Om half 9 vanavond komen veel bommenwerpers over. Vandaag zij een Duitser als de V2 niet komt is de oorlog over 4 weken verloren. Komt hij wel dan over 5 weken.

Nabij
Tot zover het dagboek van 5 tot 9 september 1944. De bevrijding is nu zeer nabij. In de volgende aflevering lezen we hoe de eerste bevrijders Nederweerts grondgebied betreden.

Alfons Bruekers | Erfgoedgemeenschap Nederweert

De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vijf organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh, Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert en de Stichting Historisch Onderzoek Weerterland (SHOW). Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals dialect, genealogie, historische tradities en folklore.

Duitse militairen op gestolen fietsen ontvluchten Nederweert en steken brug Vijftien over. Still uit smalfilm, collectie Stichting Geschiedschrijving Nederweert.

Engelse militairen bij het bruggenhoofd Beringen rukken op naar Hechtel, op 6 september 1944. Foto: balenbevrijd.com

In de jongensschool in de Schoolstraat richtten de Duitsers hun manschappenverblijven in. Foto: collectie SGN.

De Oude Koolensteeg. Rechts de poort van het gemeentelijke slachthuis, waar de Duitsers hun centrale keuken hadden ingericht. Collectie SGN.