Het geheim van de smid lag op straat

De eerste uitvinder die Nederweert ooit gekend heeft, was Slumke. Deze turfsteker bedacht een manier om tijdens dagenlang verblijf in de Peel bij de tijd te blijven. Elke dag stak hij een houten pin in een turf. Bij zeven pinnen wist hij dat het zondag was en tijd om naar de kerk te gaan. Aan Slumke dankt de mensheid de kalender, en de Nederweertenaren de bijnaam Pinmaekers.

Dat Slumke ooit bestaan zou hebben is natuurlijk een fabeltje. En dat de kalender in Nederweert zou zijn uitgevonden komt uiteraard ook voort uit de plaatselijke fantasie. Slumke (‘what’s in a name?’) was in elk geval slimmer dan de hoofdpersonen uit de legende van de Weerter Rogstaekers, die meenden in een rog de duivel te herkennen. Dat Nederweertenaren ideeënrijk zijn, bewijst de geschiedenis. De oudste boekstaving van een échte Nederweerter uitvinder betreft Leonardus Mooren. Deze gepensioneerde geestelijke woonde pal naast de kerk. In 1777 werd hij door het gemeentebestuur gehuldigd voor een uitvinding die hij had gedaan. De vondst behelsde een verbetering van de brandbestrijding. Hij had namelijk een uiterst vernuftig systeem bedacht dat bestond uit houten goten die aan elkaar gekoppeld konden worden. Vanuit de waterrijke waterput bij zijn huis in de Kerkstraat kon men dan een constante licht-hellende watertoevoer naar de brandspuit op de plek van de calamiteit verzorgen.

Vergeetboek
Van oudsher was het de smid (niet voor niets het op één na oudste beroep ter wereld) die met zijn technische vernuft ideeën kon omzetten in oplossingen. Smeden hadden verstand van machines en constructies. Dat hadden zij gemeenschappelijk met de uurwerkmakers. Horlogier Tra Spierings was van jongs af aan gefascineerd door elektriciteit. Aan hem dankt Nederweert de eerste kleinschalige stroomvoorziening in de jaren twintig van de vorige eeuw.

De eerste Nederweerter uitvinder die de krant haalde, was smid Mathijs Hermans uit de Kerkstraat. Hij ontwikkelde in 1867 een aandrijving voor een boterkarn. Karnen was zwaar en intensief werk. Door Hermans’ vinding, gebaseerd op een vliegwiel, ging de bediening veel gemakkelijker. De krant Maas- en Roerbode schreef enthousiast: ‘De toestel gaat zoo gemakkelijk, dat een kind van 5 jaren denzelven kan hanteren, terwijl een dienstbode bij het karnen zou kunnen wiegen en naaijen of aardappelen schoonmaken’. Hieruit blijkt dat vrouwen ook toen al in staat werden geacht om te multitasken en dat kinderarbeid nog heel gewoon werd gevonden. Rijk is Hermans trouwens niet geworden van zijn vinding; dat gold wel voor de Duitse ingenieur Lefeld die in 1874 een vergelijkbare melkcentrifuge op de markt bracht, vijf jaar later verbeterd door de Zweed De Laval met een zwengel met tandwieloverbrenging en sneldraaiende cilinder. De naam Hermans verdween in het vergeetboek en De Laval werd wereldberoemd.

Turfpakpers
Zjang Coppen ontwikkelde in 1924 een automatische voerdoseermachine voor varkens. Jaren later werd in de landbouwwerktuigenfabriek van smid Fons Bruekers (1891-1970), in samenwerking met opzichter Frans Smits van de veenderij NV Griendtsveen, een turfpakpers ontwikkeld. Daarmee konden turven in pakketvorm samengebonden worden. Het ontbrak de bedenkers helaas aan kennis om hun vinding te octrooieren want het spreekwoordelijke geheim van de smid lag meteen op straat. “Nao ’n oor waas ’t patent al oppe luip”, zoals zijn oudste zoon het veel later verwoordde. Het stond een redelijk succesvolle fabriek van innovatieve landbouwwerktuigen in de naoorlogse periode in elk geval niet in de weg. In dezelfde smederij Bruekers werden prototypes ontwikkeld van een trapfiets, een uitvinding van het Grathemse schoolhoofd Jérome Mertens (1881-1956) wiens broer Antoon schoolhoofd was in Nederweert en achter de smederij woonde. Verschillende plaatselijke families van ambachtslieden (o.a. Hermans, Kessels, Linders, Coppen en Koppens) stonden door hun creativiteit en ondernemingsgeest aan de basis van succesvolle bedrijven in de huidige Nederweerter (agro-)industrie.

Alfons Bruekers
Stichting Geschiedschrijving Nederweert