Water en vuur, stank en drank

Verdroging, klimaatverandering, geur- en stankoverlast, grote branden en opwarming. Dat zijn woorden die bijna dagelijks de krantenkoppen halen anno 2023. Maar niet alleen tegenwoordig, want wie de geschiedenis bestudeert merkt dat dit fenomenen zijn van alle tijden. Zeker ook in ons eigen Nederweert. De mondiale klimaatproblematiek wordt er niet minder serieus door, maar het helpt misschien wel te relativeren.

Water en vuur, stank en drank

Water en vuur
De angst voor brand heeft er bij onze voorouders altijd goed in gezeten. Dat was niet zonder reden; tweemaal brandde de dorpskern van Nederweert tot de grond toe af. Dat gebeurde in februari 1592 en in juni 1659, in beide gevallen doordat ten gevolge van blikseminslag in de kerktorenspits de huizen van de Kerkstraat vlam vatten.

Pijpje tabak
Door de dichte bebouwing en de strodaken was de Kerkstraat bovengemiddeld gevoelig voor brand. Het gemeentebestuur probeerde in de vorm van een brandreglement de risico’s te beteugelen. Zo moesten bakovens voor het brood op gepaste afstand van de huizen staan zodat het vuur van de oven niet kon overslaan op de huizen. Bovendien was het streng verboden om tijdens het dorsen van koren open vuur te maken of een pijpje tabak te roken.
In de Kerkstraat waren twee gemeentelijke waterputten, die ook een functie hadden bij de brandbestrijding. Verder was er nog de Weerterbeek, die liep binnen de dorpskern vanaf het oude raadhuis tot aan de huidige Lindanusstraat. Deze waterloop lag aan de straatzijde, dus vóór de huizen, die dus elk via een bruggetje toegankelijk waren.

Stank
De plaatselijke brouwerijen, leerlooierijen en textielververijen hadden grote hoeveelheden water nodig. Dat betrokken ze rechtstreeks van de beek. Maar diezelfde kleine industrieën gebruikten de beek ook voor de lozing van hun afvalwater. De textielververijen gebruikten urine dat werd geloosd in de beek. Ook ander huishoudelijk afval zal erin geloosd zijn. Een weinig frisse bedoening was het gevolg. Het was dan ook niet zonder reden dat de beek in de achttiende en negentiende eeuw in etappes verlegd werd van de straatzijde naar de achtergelegen percelen. Daar werd het bier overigens niet smakelijker van, maar de stank in de straat nam wel af.

Droog en heet
Het derde kwart van de achttiende eeuw werd gekenmerkt door extreme weersomstandigheden. In de jaren zestig van die eeuw waren de zomers jaar in jaar uit erg droog en heet. Dat had tot gevolg dat iets gebeurde wat sinds mensenheugenis niet meer vertoond was: de Weerterbeek kwam droog te staan. Er waren wel vaker problemen geweest met de waterhoeveelheid, maar dat was om andere redenen. Dan hadden ‘die van Weert’ (die stroomopwaarts woonden) de watertoevoer naar Nederweert afgesneden om het water van hun stadsgrachten op peil te houden of gewoon om hun buurgemeente te treiteren. Menig juridisch dispuut lag daar aan ten grondslag. Maar nu, rond 1760, was de natuur de oorzaak.

Petitie
De ‘gezamenlijke naburen’ van de dorpskern van Nederweert wendden zich in september 1765 met een petitie tot het gemeentebestuur. Vrijwel alle hoofden van de huisgezinnen in de Kerkstraat hadden ondertekend dus de nood was blijkbaar hoog. Zij wezen er op dat door de aanhoudende periode van grote droogte de brandbestrijding in het dorp niet meer mogelijk was, met alle risico’s voor het dorp van dien. De naburen verzochten daarom over te gaan tot de aanleg van twee grote kunstmatige waterreservoirs waarmee de beschikbaarheid van bluswater verzekerd zou zijn. In 1766 besloot de magistraat dienovereenkomstig en werd geïnvesteerd in de aanleg van twee waterpoelen en van verbreding van de Weerterbeek.

Dit is een stukje uit het pas verschenen historische verhalenboek ‘Vizier op Nederweert’. Uitgave van de Stichting Geschiedschrijving Nederweert en geproduceerd door Drukkerij van Deursen. Nog beperkt verkrijgbaar bij Bruna Lambertushof of via de webshop van Nederweert24.

De Erfgoedgemeenschap Nederweert is het collectief van vier organisaties die actief zijn op erfgoedgebied in Nederweert: Stichting Geschiedschrijving Nederweert (SGN), Stichting Regionaal Archeologisch Bodem-Onderzoek (STRABO), Geschied- en Oudheidkundig Genootschap De Aldenborgh en Stichting Cultuurhistorische Publicaties voor de regio Weert. Hun doel is het stimuleren van de belangstelling voor, en het behoud van erfgoed in de gemeente Nederweert. Door middel van lezingen, excursies en publicaties. Daarbij wordt ook het zogenaamde immateriële erfgoed niet vergeten, zoals historische tradities en folklore.